Interesse?

Samengevat focust het ERK-verslag op 3 aspecten van het EU-beleid: 

• Er zijn te ambitieuze doelstellingen voor 2030 betreffende productie van en vraag naar hernieuwbare waterstof;
• Er manifesteert zich een “kip-en-ei-probleem”: het aanbod is afhankelijk van de vraag en omgekeerd;
• Op vlak van risico’s ziet de ERK bedreigingen in de vorm van een lager concurrentievermogen van belangrijke industriële sectoren en het ontstaan van nieuwe strategische afhankelijkheden.

Achtergrond

Waterstof kan op verschillende manieren worden geproduceerd, bijvoorbeeld uit water met behulp van elektriciteit (elektrolyse) of uit (de omzetting van) aardgas. Hernieuwbare waterstof — d.w.z. waterstof die wordt geproduceerd met behulp van hernieuwbare elektriciteit of biomassa — is één manier om de zware industrie in de EU klimaatvriendelijk te maken. De EU-waterstofstrategie (COM/2020/301) werd in 2020 goedgekeurd en stelde beleidsactiepunten voor op vijf gebieden: investeringssteun; ondersteuning van de productie en de vraag; de totstandbrenging van een waterstofmarkt en -infrastructuur; onderzoek en samenwerking en internationale samenwerking. Waterstof is ook een belangrijk onderdeel van de EU-strategie voor de integratie van het energiesysteem (COM/2020/299).

Het Fit-for-55-pakket van juli 2021 bevatte een aantal wetgevingsvoorstellen waarmee de Europese waterstofstrategie werd omgezet in een concreet Europees beleidskader voor waterstof. Dit omvat de vaststelling van streefcijfers voor het gebruik van hernieuwbare waterstof in de industrie en het vervoer tegen 2030 in de richtlijn hernieuwbare energie. Het omvat ook het pakket voor de waterstof- en koolstofvrije gasmarkt ter ondersteuning van de totstandbrenging van een optimale en specifieke infrastructuur voor waterstof, alsook een efficiënte waterstofmarkt.

Deze nieuwe wetgeving trad respectievelijk in 2023 en 2024 in werking. Dat beleidskader werd aangevuld met twee gedelegeerde handelingen, formeel vastgesteld in juni 2023, die van toepassing zijn op hernieuwbare waterstof in het kader van de richtlijn hernieuwbare energie. De eerste heeft betrekking op hernieuwbare brandstoffen van niet-biologische oorsprong (RFNBO’s) en stelt de criteria vast voor producten die onder de categorie “hernieuwbare waterstof” vallen. De andere stelt een gedetailleerde regeling voor om de emissies gedurende de levenscyclus van hernieuwbare waterstof en brandstoffen op basis van hergebruikte koolstof te berekenen om te voldoen aan de in de richtlijn vastgestelde drempel voor broeikasgasemissiereductie. In 2024 zal een gedelegeerde handeling worden voorgesteld om de emissies gedurende de levenscyclus van koolstofarme waterstof te berekenen. Hernieuwbare waterstof brengt echter uitdagingen met zich mee, zoals de productiekosten ervan en de behoefte aan hernieuwbare elektriciteit en water. In 2022 vertegenwoordigde waterstof minder dan 2 % van het energieverbruik in Europa, waarbij het grootste deel van de vraag afkomstig was van raffinaderijen.

ERK-verslag

Volgens de ERK zal de vraag naar hernieuwbare waterstof die naar verwachting zal worden gestimuleerd, in 2030 niet eens 10 miljoen ton bereiken, laat staan de 20 miljoen ton die de Commissie aanvankelijk vooropstelde. Bovendien vindt de ERK dat er momenteel geen algemene EU-strategie voor de invoer van waterstof bestaat. De EU heeft slechts een wisselend succes bij het leveren van de bouwstenen voor de opkomende markt voor hernieuwbare waterstof. Hoewel de Europese Commissie een aantal positieve stappen heeft genomen, blijft de hele waterstofwaardeketen vol uitdagingen. Verder is het onwaarschijnlijk dat de EU haar streefcijfers voor 2030 voor de productie en invoer van hernieuwbare waterstof zal halen. De ERK-auditors roepen op tot een reality check om te zorgen dat de streefcijfers van de EU realistisch zijn en om te voorkomen dat haar strategische keuzes voor de toekomst het concurrentievermogen van belangrijke sectoren aantasten of nieuwe afhankelijkheden creëren.

Hernieuwbare of “groene” waterstof heeft aanzienlijke gevolgen voor de toekomst van belangrijke EU-industrieën: het kan helpen zeer moeilijk te elektrificeren sectoren (bijv. de staal-, petrochemie-, cement- en meststofsector) koolstofvrij of - arm te maken. Verder kan die “groene waterstof” bijdragen aan het behalen van de EU-klimaatdoelstellingen voor 2050, namelijk het tot nul terugbrengen van de koolstofuitstoot. Daarnaast kan de EU zo haar afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen verder verminderen.

Beleidskader

De Commissie heeft veel te ambitieuze streefcijfers vastgesteld voor de productie en invoer van hernieuwbare waterstof: in beide gevallen 10 miljoen ton tegen 2030. Deze streefcijfers waren niet gebaseerd op een grondige analyse, maar ingegeven door politieke wil. Bovendien kende de realisatie ervan een moeizame start: ten eerste waren de uiteenlopende ambities van de lidstaten niet altijd afgestemd op de streefcijfers. Ten tweede slaagde de Commissie er bij de coördinatie met de lidstaten en de industrie niet in om alle partijen op één lijn te krijgen. Anderzijds is de ERK positief  over het feit dat de Commissie de meeste rechtshandelingen in korte tijd heeft geconcipieerd: het rechtskader is bijna voltooid en heeft de noodzakelijke zekerheid geboden voor het tot stand brengen van een nieuwe markt. Het bereiken van overeenstemming over de regels voor hernieuwbare waterstof kostte echter tijd en veel investeringsbesluiten werden uitgesteld. Ook projectontwikkelaars stellen investeringsbesluiten uit omdat het aanbod afhankelijk is van de vraag en omgekeerd.

Investeringen

Het opbouwen van een waterstofindustrie in de EU vereist enorme publieke en particuliere investeringen. De Commissie heeft echter geen volledig overzicht van de behoeften, noch van de beschikbare overheidsfinanciering. Tegelijkertijd is de EU-financiering — die door de ERK wordt geschat op 18,8 miljard EUR voor de periode 2021-2027 — verspreid over verschillende programma’s en nog steeds onvoldoende.  Dat blijkt ook uit de aanbevelingen die de Renewable Hydrogen Coalition in juni publiceerde met oog op de 2de veiling voor de European Hydrogen Bank. De resultaten van de eerste veiling resulteerden in 132 biedingen van projecten uit 17 EU-lidstaten die het voorziene bedrag van 800 miljoen euro ruimschoots overschreden...

Door die beleidsaanpak kunnen bedrijven moeilijk bepalen welk soort financiering het meest geschikt is voor een bepaald project. Het grootste deel van de EU-financiering wordt gebruikt door lidstaten met een groot aandeel moeilijk te decarboniseren sectoren, die ook verder gevorderd zijn wat betreft geplande projecten (d.w.z. Duitsland, Spanje, Frankrijk en Nederland). Er is echter nog steeds geen garantie dat het potentieel voor waterstofproductie van de EU volledig kan worden benut. Ook is het niet zeker of overheidsfinanciering de EU in staat zal stellen om groene waterstof door de hele Unie te vervoeren, van landen met een goed productiepotentieel naar landen met een grote industriële vraag.

Actualisatie

De ERK roept de Commissie op om haar waterstofstrategie te actualiseren op basis van een zorgvuldige beoordeling van drie belangrijke gebieden: 1° hoe marktprikkels voor de productie en het gebruik van hernieuwbare waterstof moeten worden aangepast; 2° hoe de schaarse EU-financiering moet worden geprioriteerd en op welke onderdelen van de waardeketen deze moet worden gericht, en 3° welke sectoren de EU wil behouden en tot welke prijs, gezien de geopolitieke gevolgen van EU-productie in vergelijking met invoer uit niet-EU-landen.

• Speciaal verslag 11/2024: Het industriebeleid van de EU inzake hernieuwbare waterstof – Rechtskader grotendeels aangenomen — tijd voor een realitycheck
• Hydrogen (europa.eu)
• Renewable Hydrogen Coalition | Renewable electricity is the best hydrogen strategy (renewableh2.eu)
• European Hydrogen Bank - European Commission (europa.eu)