Interesse?

De wereldwijde gemiddelde temperatuurstijging nadert 1,5 °C boven het pre-industriële niveau. Dat blijkt uit het “Emissions Gap Report” dat UNEP op 24 oktober publiceerde. Die laatste schattingen zetten de wereld op koers voor een catastrofale stijging van 2,6-3,1 °C deze eeuw zonder onmiddellijke en grote vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. Het rapport constateert dat er daarom een dringende noodzaak is om de aanpassing dit decennium aanzienlijk op te schalen om de toenemende gevolgen aan te pakken. Maar dit wordt belemmerd door de enorme kloof die bestaat tussen de financieringsbehoeften voor aanpassing en de huidige internationale publieke financieringsstromen voor aanpassing.

De internationale publieke financieringsstromen voor aanpassing aan ontwikkelingslanden stegen van 22 miljard dollar in 2021 tot 28 miljard dollar in 2022. Dat is de grootste absolute en relatieve jaar-op-jaar stijging sinds het Akkoord van Parijs. Dit weerspiegelt de vooruitgang in de richting van het klimaatpact van Glasgow, dat er bij ontwikkelde landen op aandrong om de aanpassingsfinanciering aan ontwikkelingslanden tegen 2025 ten minste te verdubbelen van ongeveer 19 miljard dollar in 2019. Maar zelfs het bereiken van de doelstelling van het klimaatpact van Glasgow zou de financieringskloof voor aanpassing, die wordt geschat op 187-359 miljard dollar per jaar, slechts met ongeveer 5 procent verminderen. Naarmate ontwikkelingslanden meer verlies en schade ervaren, worstelen ze nu al met een toenemende schuldenlast. Effectieve en adequate aanpassing, met inbegrip van eerlijkheid en billijkheid, is dus urgenter dan ooit. Het rapport roept landen op om hun ambities op te voeren door op COP29 een sterk nieuw collectief gekwantificeerd doel voor klimaatfinanciering aan te nemen en sterkere aanpassingscomponenten op te nemen in hun volgende ronde van klimaatbeloften, of nationaal bepaalde bijdragen, die begin volgend jaar moeten worden ingediend voorafgaand aan COP30 in Belém, Brazilië.

Op het gebied van planning hebben 171 landen nu ten minste één nationaal instrument voor aanpassingsplanning – d.w.z. beleid, strategie of plan – ingevoerd. Van de 26 landen zonder nationaal planningsinstrument zijn er 10 niet van plan er een te ontwikkelen. Zeven van deze landen zijn door conflicten getroffen of fragiele staten en zullen aanzienlijke steun op maat nodig hebben als de planningsdoelstelling van het VAE Framework for Global Climate Resilience tegen 2030 moet worden bereikt. Ook is de potentiële doeltreffendheid van nationale aanpassingsplannen (NAP's) van ontwikkelingslanden gemengd, wat erop wijst dat er behoefte is aan specifieke steun om ervoor te zorgen dat aanpassingsplanning leidt tot zinvolle actie in deze contexten.

De aanpassingsmaatregelen vertonen over het algemeen een opwaartse trend, maar deze staat niet in verhouding tot de uitdaging. Bovendien blijkt uit evaluaties van projecten die met steun van de financieringsentiteiten in het kader van het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering (UNFCCC) zijn uitgevoerd, dat ongeveer de helft niet bevredigend is of waarschijnlijk niet duurzaam zal zijn zonder projectmiddelen op langere termijn. Landen rapporteren vooruitgang bij de uitvoering van hun NAP's, maar constateren dat de schaal en snelheid waarmee de aanpassing plaatsvindt ontoereikend zijn in het licht van de toenemende klimatologische risico's.

Gezien de omvang van de uitdaging zal het overbruggen van de financieringskloof voor aanpassing ook innovatieve benaderingen vereisen om extra financiële middelen te mobiliseren. Sterkere faciliterende factoren, nieuwe benaderingen en financiële instrumenten zijn van cruciaal belang voor het ontsluiten van aanpassingsfinanciering, zowel voor de publieke als voor de private sector.

Factoren die de publieke sector mogelijk maken, zijn onder meer de oprichting van fondsen en financieringsfaciliteiten, fiscale planning op het gebied van klimaat en klimaatbudgetten, mainstreaming in nationale ontwikkelingsplanning en uitgavenkaders voor de middellange termijn, en planning van aanpassingsinvesteringen. Deze zouden kunnen worden ondersteund door hervormingen die worden voorgesteld voor internationale financiële instellingen en multilaterale ontwikkelingsbanken. Factoren die de particuliere sector mogelijk maken, zijn onder meer nieuwe benaderingen en instrumenten die erop gericht zijn de risico's van financiering door de particuliere sector met behulp van overheidsfinanciering te verminderen. Deze kunnen worden ondersteund door adaptatieversnellers en -platforms.

De financiering van adaptatie moet ook verschuiven van reactieve, incrementele en project gebaseerde acties naar meer anticiperende, strategische en transformationele aanpassing, anders zal het niet de schaal of de soorten aanpassing opleveren die nodig zijn. Dit vereist echter actie op gebieden die moeilijker te financieren zijn: om dit te ondersteunen is het nodig om de beschikbare internationale overheidsfinanciering veel strategischer te gebruiken. Bovendien wordt de vraag wie betaalt voor aanpassing niet adequaat aangepakt. In veel financieringsregelingen worden de uiteindelijke kosten van de aanpassing gedragen door de ontwikkelingslanden. Dit kan helpen de financieringskloof te dichten, maar is niet in overeenstemming met het beginsel van gemeenschappelijke maar gedifferentieerde verantwoordelijkheden en respectieve capaciteiten, of met het beginsel dat de vervuiler betaalt.

Naast financiering is er behoefte aan versterking van de capaciteitsopbouw en de overdracht van technologie om de doeltreffendheid van aanpassingsmaatregelen te verbeteren – wat in overeenstemming is met de nadruk op de middelen voor de uitvoering tijdens de COP29. Het UNEP-rapport bevat aanbevelingen voor verbetering op dit gebied: