Momenteel kijken veel lokale besturen bezorgd naar plaatsen waar de brandweer oefeningen houdt met blusschuim, want dat bevat PFOS en andere fluorverbindingen. Maar in tempero non suspecto kregen we al een vraag via senTRAL over deze problematiek. Kapt. Stefaan Onraedt beantwoordt hier meteen een hele reeks vragen over risico’s en voorzorgen met blusschuim. Op dit ogenblik zijn PFOS en PFAS veelgehoorde termen in de media, enige verduidelijking is dus op zijn plaats:
- PFAS = poly- en perfluoralkylstoffen, chemische stoffen die door de mens zijn gemaakt en van nature niet in het milieu voorkomen
- PFOS = perfluoroctaansulfonaten, behoren tot de familie PFAS
PFAS en PFOS zijn dus chemische stoffen die van nature niet in bodem, water of lucht te vinden zijn. Maar fluorhoudende verbindingen zijn jarenlang centrale en evidente componenten geweest in o.a. blusschuim en veel andere producten zoals impregneermiddelen, tandpasta, enzovoort. De fluorcomponent zorgde ervoor dat de bewuste filmlaag van het blusschuim bovenop de brandende vloeistof gevormd kon worden, waardoor de brandende vloeistof afgedekt werd en de brand gedoofd.
Tot voor kort werden hiervoor fluorverbindingen gebruikt die bestonden uit molecuulketens met 8 of meer koolstofatomen als ruggengraat; vandaar de verwijzing naar de naam ‘C8 blusschuim’. De productie van dit schuim met een C8-verbinding, of ‘PFOS-schuimen’, is een tiental jaren geleden al gestopt. Men wist toen reeds dat ze wel erg slecht waren voor het milieu en de omgeving. Toen is men overgestapt naar fluorhoudend schuim met een molecuulketen van 6 koolstofatomen of ‘C6-blusschuim’, wat op zich minder schadelijk was voor het milieu en de omgeving.
Voor het blussen van bepaalde branden zal men altijd blusschuim blijven gebruiken, eenvoudigweg omdat daarmee de brand veel sneller en efficiënter geblust kan worden. Het is alleen jammer dat er nog geen enkel blusschuim bestaat dat volledig milieuvriendelijk is. Sterker nog: fluorvrij blusschuim kan vele malen schadelijker zijn voor het milieu dan fluorhoudend schuim.
Vaak is het van belang dat de milieugevolgen van de brand zoveel mogelijk worden beperkt, en juist daarom de afweging wordt gemaakt om wel degelijk blusschuim te gebruiken bij een brand.
De regering vraagt intussen aan industriële bedrijven en aan alle gemeentebesturen om na te gaan waar er de voorbije jaren geregeld met PFOS-houdend blusschuim is geoefend. Aan de brandweer wordt ook gevraagd lijsten op te maken van industriële branden, waar in het verleden blusschuim met PFOS is gebruikt.
Vraag en antwoord
De vraag is dan ook terecht, of dit een impact heeft op onze gezondheid en op onze leefomgeving. In de media wordt op dit moment vaak verwezen naar de brandweerkazernes in het kader van het blussen van grote branden (in de industrie) met fluorhoudend schuim en vervuiling van de oefenterreinen van de kazernes. We zetten enkele vragen en antwoorden op een rij.
- Zijn PFOS en PFAS schadelijk?
Ja, PFOS, en bij uitbreiding PFAS, zijn voor iedereen schadelijk omdat deze stoffen in het lichaam niet worden omgezet. De verbindingen binden zich niet zozeer aan vetten (zoals andere verontreinigingen) maar aan eiwitten. PFAS accumuleert op die manier in het lichaam. Wetenschappers vermoeden een relatie met verschillende nadelige gezondheidseffecten.
- Gebruikt de brandweer nog steeds fluorhoudende schuimen?
Het oude fluorhoudend schuim met PFOS wordt al jaren niet meer gebruikt door de civiele brandweer, maar nog steeds wel, in grote hoeveelheden, in de industriële brandbestrijding.
Jaren geleden is de civiele brandweer al overgestapt naar het zogenaamd ‘fluorarm’ blusschuim. Het attest dat bij dit fluorarm schuim hoort vermeldt: “Bevat geen PFOS, geen PFOA, geen fluorhoudende verbindingen met een ketenlengte van 8 of langer en geen Trietanolamine”. Dit schuim bevat dus wel nog steeds fluor, al zijn dit de kortere ketens (PFAS). PFAS-schuim is tot op heden niet verboden, maar ook hier worden nu vragen bij de invloed op mens en milieu gesteld.
- Zijn industriële sites of kazernes vervuild?
Die kans bestaat wel. Tot voor tien jaar was alle blusschuim fluorhoudend en kon het PFOS en PFAS bevatten. Om te oefenen, zowel voor de industriële als voor de civiele brandweer, werd de gebruikte hoeveelheid schuim zeer beperkt, o.a. omdat dit schuim zeer kostelijk was en er dus spaarzaam mee moest worden omgegaan. De laatste jaren wordt geoefend met fluorvrij oefenschuim. Staalnames, bodemonderzoeken en grondwateranalyses zullen dus moeten uitwijzen of de huidige sites verontreinigd zijn met PFOS en/of PFAS.
- Waarom gebruikt de brandweer geen ander schuim?
De laatste tien jaren zijn er stap per stap fluorarme en -vrije blusschuimen op de markt gekomen. Deze schuimen zijn nog niet even efficiënt als de fluorhoudende, maar komen steeds meer in de buurt.
Vooral in de industrie zal fluorhoudend schuim blijvend gebruikt worden. Voor grote vloeistofbranden (tankbranden) is op dit ogenblik een fluorhoudend schuim de enige efficiënte oplossing om de brand te kunnen bestrijden. Ook het schuimconcentraat waarover de Civiele Bescherming beschikt, mag nog enkel gebruikt worden voor tankbranden en niet meer voor andere branden.
- Hoe verspreidt PFAS/PFOS zich?
PFAS/PFOS verspreidt zich in het milieu via deze routes:
- blusschuim op onverhard terrein komt via de grond in het grondwater terecht (uitloging) en kan zich vervolgens verder verspreiden via grondwater
- schuimpartikels verspreiden zich via lucht naar de ruimere (onverharde) omgeving en kunnen zo door depositie in bodem en oppervlaktewater terechtkomen
- verontreinigd slib uit waterzuiveringsstations wordt afgevoerd, waardoor verspreiding van vervuiling mogelijk is
- verontreinigde grond kan worden verspreid door (ongecontroleerde) graafwerken en grondverzet
- lozing van opgepompt grondwater kan leiden tot verder verspreiding van vervuiling
(illustratie: SOS Safety) 
