Met de Green Deal zet de EU lidstaten ertoe aan klimaatneutraal te worden tegen 2050. Een van de belangrijkste bouwstenen hierbij is het nieuwe ‘Actieplan Circulaire Economie’. Het ‘sluiten van de kringloop’ om Europa's verbruik van grondstoffen zoveel mogelijk te beperken heeft tal van belangrijke gevolgen op het vlak van beleid en regelgeving, die de toekomstige werkgelegenheid op verschillende manieren zullen beïnvloeden. En dat zal ook een mogelijke impact hebben op de veiligheid en gezondheid van werknemers.
EU-OSHA publiceerde een nieuwe studie waarin, aan de hand van vier scenario's, wordt onderzocht welk effect de invoering van een circulaire economie kan hebben op de veiligheid en gezondheid op de werkplek. Deze scenario’s vormen niet enkel de basis voor verder onderzoek en dialoog, maar ze tonen ook duurzame alternatieven voor het gebruik van schaarse grondstoffen en materialen.
De circulaire economie in Europa in 2040: vier scenario’s
Scenario 1: “The roaring 40’s” — volledig circulair en inclusief
De best verkopende producten in 2040 zullen “cradle-to-cradle” en “net-positive” zijn in termen van sociale en ecologische duurzaamheid.
Scenario 2: Koolstofneutraliteit – met alle risico’s van dien
In 2040 wordt Europa koolstofneutraal. Maar omdat milieuresultaten de hoogste prioriteit kregen, ging dit jammer genoeg ten koste van veilige en gezonde arbeidsomstandigheden.
Scenario 3: Het hoofd boven water houden in economische en milieucrises
In 2040 willen mensen aan het werk zijn. Dat is de belangrijkste prioriteit, waarbij milieu, sociale rechten en jobkwaliteit slechts op de tweede plaats komen.
Scenario 4: Regionale circulariteit met een verdeeld Europa
In 2040 is werk een tweeklassenstelsel geworden: werknemers met een vast arbeidscontract werken aan goede (arbeids)voorwaarden, terwijl tijdelijke werkkrachten minder goede voorwaarden genieten. Ook de aandacht voor het milieu raakt versnipperd, waarbij circulariteit regionaal aangestuurd wordt.
Transversale gevolgen voor gezondheid en veiligheid op de werk
Elk scenario verschilt wat de kansen en uitdagingen betreft die het biedt voor een veilige en gezonde werkplek. Sommige gevolgen zijn echter in alle scenario's terug te vinden, zij het in verschillende mate:
- een regionale aanpak van toeleveringsketens: of de toeleveringsketens nu korter worden vanwege het streven naar een kleinere ecologische voetafdruk of als gevolg van economische versnippering, de toegenomen regionalisering bij de inkoop en productie biedt de kans om productietrajecten “cradle-to-cradle” te verbeteren en strengere veiligheidsnormen af te dwingen
- integratie van gezondheid en veiligheid op het werk in wetgeving: tot dusver hebben OSH-overwegingen geen ernstige rol gespeeld in de EU-wetgeving inzake circulaire economieën of milieu; initiatieven ter verbetering van de integratie van OSH in alle scenario's zijn dus erg waardevol
- nieuwe technologieën: tijdens het onderhoud van machines, en met name tijdens de recyclage van producten en materialen, kunnen nieuwe technologieën (van biotechnologie tot nanomaterialen) nieuwe risico's met zich meebrengen: het zorgvuldig onderzoeken en minimaliseren van deze risico's is een duidelijke uitdaging voor preventieadviseurs, en de moeilijkheidsgraad van deze taak varieert naargelang het specifieke scenario
- deeleconomieën: elke vorm van 'gig'-economie zal een aantal risico's voor de fysieke veiligheid en gezondheid van werknemers met zich meebrengen, alsook psychosociale risico's als gevolg van individueel werken en bijhorend sociaal isolement (onder meer vanwege de toename van telewerk), de controlemechanismen via AI en de druk om zelfstandig te werken
- automatisering, digitalisering, AI en robotica: de technologische en organisatorische vooruitgang blijft een tweesnijdend zwaard; hoewel de risico's van het werken in gevaarlijke of fysiek moeilijke omgevingen waarschijnlijk zullen afnemen zal dit gepaard gaan met nieuwe opkomende gevaren (en de toenemende verspreiding daarvan) als gevolg van de interactie tussen mens en robot, en ook meer stress als gevolg van meer toezicht en prestatiedruk
- telewerk: in elk van de vier scenario's wordt werk in een circulaire economie mobieler en flexibeler: dit kan het toezicht en de kennisoverdracht op het vlak van gezondheid en veiligheid op het werk bemoeilijken en de kans op psychosociale problemen doen toenemen
- ‘reskilling’: ‘reskilling’, ‘upskilling’ en levenslang leren zullen in toenemende mate nodig zijn om werknemers grondig te informeren over potentiële veiligheids- en gezondheidsrisico’s in de circulaire economie
