85% van de bedrijfsartsen ziet mensen met klachten die veroorzaakt worden door het werken in de nacht, zoals slaapproblemen en vermoeidheid. Dat blijkt uit onderzoek van Pointer, het Nederlands platform voor onderzoeksjournalistiek op tv, radio en online van KRO-NCRV.
In Nederland werken 1,3 miljoen mensen in de nacht, waarvan 600.000 met regelmaat. Nachtwerk komt voor in verschillende sectoren, zoals de zorg, horeca en industrie. Maar het vervoer spant de kroon. Uit cijfers van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2021 van TNO en CBS blijkt dat 37% van de werknemers in de transportsector soms of regelmatig ‘s nachts werkt, gevolgd door de zorg (21%). Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat nachtwerkers een hoger risico hebben op hart- en vaatziekten en diabetes type 2.
Maar nachtwerkers hebben bovenal last van slaapproblemen, naar schatting anderhalf tot twee keer zo vaak dan mensen die overdag werken. Daarbij kun je denken aan klachten over de duur en kwaliteit van de slaap na de nachtdienst, slaperigheid tijdens het werk of algehele vermoeidheid. Er is zelfs een officiële slaapstoornis bekend die gerelateerd is aan nachtwerk: ‘shift work sleep disorder’, oftewel het ‘ploegendienstsyndroom’. In 2017 adviseerde de Nederlandse Gezondheidsraad de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) al om nachtwerk waar mogelijk te beperken. Maar het aantal nachtwerkers in Nederland is nauwelijks afgenomen; nog steeds 14% van de werknemers werkt soms of regelmatig ’s nachts.
De journalisten van Pointer hebben samen met de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) een enquête uitgezet onder 1.700 bedrijfsartsen. In totaal reageerden 252 bedrijfsartsen hierop, van wie er 213 in de praktijk te maken hadden met nachtwerk.
Werkgevers doen onvoldoende
Slechts 1 op de 5 bedrijfsartsen vindt dat bedrijven voldoende doen om gezondheidsklachten door nachtwerk te voorkomen. 66% van de bedrijfsartsen heeft het werken in de nacht wel eens ter discussie gesteld bij werkgevers. Toch leidt dit slechts een enkele keer tot structurele verbeteringen voor werknemers, zo blijkt uit de enquête. In de praktijk blijken bedrijven vooral bereid om het werk van individuele werknemers op advies van de bedrijfsarts (tijdelijk) aan te passen wanneer iemand klachten heeft door het werken in de nacht - soms met een verklaring van ‘ongeschiktheid voor het werk’ tot gevolg.
Slaapproblemen zorgen voor uitval
Hoeveel van de mensen last hebben van slaapklachten als gevolg van nachtwerk, is niet bekend. Ook via deze enquête is dit moeilijk te achterhalen. Schattingen van bedrijfsartsen van het aantal werknemers dat (ook) last heeft van slaapproblemen, lopen uiteen van 25% tot 75% van het totaal.
“Wat het lastig maakt is dat mensen over het algemeen niet naar de bedrijfsarts komen met slaapproblemen alleen,” zegt Boyd Thijssens, voorzitter van beroepsvereniging van bedrijfsartsen (NVAB). "Mensen komen meestal pas als het te laat is en ze uitvallen op werk.” Dan is er bijvoorbeeld ook sprake van ziekte, een scheiding of overlijden. Wel geeft 4 op de 10 ondervraagde bedrijfsartsen aan dat slaapproblemen regelmatig tot vaak een rol spelen in uitval onder nachtwerkers.
Meer kans op ongelukken
Uit de enquête onder bedrijfsartsen blijkt dat 1 op de 5 ziet dat slaapproblemen bij nachtwerkers tot gevaarlijke situaties kunnen leiden. Vooral de autorit naar huis aan het einde van de nacht vormt een risico, zeggen bedrijfsartsen. Verder geeft een deel van hen aan niet op de hoogte te zijn van incidenten op de werkvloer, maar ze vermoeden wel dat er wel eens iets gebeurt.
Zo is uit de wetenschap bekend dat nachtwerk leidt tot een afgenomen reactievermogen, alertheid en geheugenfunctie, wat weer vaker leidt tot fouten op de werkvloer. Het risico op werkgerelateerde ongelukken als gevolg van slaaptekort is naar schatting 35% hoger dan bij een normale slaapduur. Bij een verminderde slaapkwaliteit is het risico zelfs 46% hoger dan bij een normale slaapkwaliteit.
Geen politieke verantwoordelijkheid
Hoewel het advies van de Gezondheidsraad om nachtwerk te beperken gericht is aan de minister, wijst die laatste vooral naar de werkgevers. De Nederlandse minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Karien van Gennip laat via haar woordvoerder weten: “De verantwoordelijkheid en afweging om werknemers in de nacht in te zetten en goede maatregelen te nemen als nachtwerk nodig is, ligt bij werkgevers.” Maar volgens bedrijfsartsen nemen werkgevers die verantwoordelijkheid dus nog altijd te weinig.
“We moeten nachtwerk meer zien te voorkomen”, stelt Thijssens (NVAB). “Natuurlijk zijn er sectoren waar het onvermijdelijk is, zoals in de zorg of bij de politie. Maar ik denk dat er te vanzelfsprekend gedacht wordt dat dit voor al het nachtwerk geldt.” Volgens Thijssens wordt er bijvoorbeeld veel onnodig ’s nachts gewerkt in distributiecentra (“Vóór 24 uur besteld, morgen in huis!”) en verkiezen werkgevers het economisch belang vaak boven de gezondheid van werknemers.
Toch vindt de minister strengere regelgeving over wanneer nachtwerk wel of niet noodzakelijk is en dus mag worden toegepast, niet wenselijk. Naar aanleiding van het advies van de Gezondheidsraad is op verzoek van het ministerie wel in kaart gebracht welke preventieve maatregelen werkgevers kunnen nemen om nadelige gezondheidseffecten door nachtwerk te beperken, zoals powernaps en gezonde voeding.
De documentaire “De slapeloze nacht” is op zondag 5 maart uitgezonden op NPO2 en te herbekijken via Pointer.nl.
Meer in senTRAL:
Bronnen:
