Door de klimaatverandering krijgen we meer overstromingen en droogteperioden en neemt de waterkwaliteit af. Daardoor loopt onze gezondheid steeds meer gevaar. Die boodschap stuurde het Europees Milieuagentschap (EMA) op 15 mei de wereld in bij de publicatie van het EMA-rapport “Responding to climate change impacts on human health in Europe: focus on floods, droughts and water quality”.
Het rapport vestigt de aandacht op de watergebonden effecten van klimaatverandering op de gezondheid en het welzijn. Die zijn nu al in heel Europa voelbaar en leiden tot meer doden, gewonden, uitbraken van infectieziekten en gevolgen voor de geestelijke gezondheid. Een versnelde uitvoering en een betere coördinatie van de inspanningen door overheden, waterschappen en zorgverleners zijn dringend nodig om de gevolgen voor de gezondheid te voorkomen en te verminderen.
Het verslag wordt gepubliceerd als onderdeel van de activiteiten van de Europese Waarnemingspost voor klimaat en gezondheid (European Climate and Health Observatory) en bouwt voort op en vult het werk van de Waarnemingspost aan. Het rapport volgt op de Europese klimaatrisicobeoordeling (European Climate Risk Assessment) die eerder dit jaar is gepubliceerd en waarin gezondheid als een van de risicosectoren werd aangemerkt. Het EMA-rapport komt een dag na de publicatie van het meest recente Lancet-rapport over gezondheid en klimaatverandering in Europa. Daarin wordt ook duidelijk gewaarschuwd dat de gezondheidssector van de EU niet klaar is om de uitdagingen van klimaatverandering aan te pakken.
Enkele feiten
Tussen 1980 en 2022 werden in 32 Europese landen 5.582 sterfgevallen door overstromingen en 702 sterfgevallen door bosbranden geregistreerd. Nu al woont één op de acht Europeanen in gebieden die vatbaar zijn voor rivieroverstromingen en ongeveer 30% van de mensen in Zuid-Europa heeft te kampen met permanente waterstress. Door de klimaatverandering zullen mensen nog meer worden blootgesteld aan extreme weersomstandigheden, met ernstige gevolgen voor de gezondheid. Senioren, kinderen, mensen met een zwakke gezondheid, lagere inkomensgroepen, boeren en hulpdiensten behoren tot de groepen die de grootste gevolgen voor hun gezondheid ondervinden van overstromingen, droogtes, bosbranden of door water en vectoren overgedragen ziekten.
Belangrijkste risico's die om actie vragen
- Overstromingen: Op dit moment leven ongeveer 53 miljoen mensen (12% van de Europese bevolking) in gebieden die vatbaar zijn voor rivieroverstromingen, hoewel er vaak waterkeringen aanwezig zijn. Dit aantal is tussen 2011 en 2021 met 935.000 toegenomen, wat duidt op een voortdurende ontwikkeling in uiterwaarden. Eén op de negen ziekenhuizen in Europa bevindt zich in gebieden die vatbaar zijn voor rivieroverstromingen.
- Droogte en waterschaarste: Door de vraag naar water en droogte staan regio's in Europa onder bijna permanente waterstress, en niet alleen in het zuiden. Langdurige perioden van droog en heet weer vergemakkelijken de verspreiding van bosbranden, vooral in Zuid-Europa, maar in toenemende mate ook in andere regio's. Naast de meer dan 700 doden tussen 1980 en 2022 is er naast de materiële schade ook gezondheidsschade zoals de vele mensen die door de rook van bosbranden worden getroffen.
- Waterkwaliteit: de klimaateffecten betreffen onder meer:
- Stijgende lucht- en watertemperaturen bevorderen de groei van ziekteverwekkers, waardoor het risico op door water overgedragen ziekten toeneemt.
- Bij hevige regenval is de kans op schadelijke concentraties van ziekteverwekkers in waterlichamen twee keer zo groot als gevolg van vervuilde afvloeiing en overstorten van gecombineerde riolering.
- In laaggelegen gebieden veroorzaakt de zeespiegelstijging de binnendringing van zout water in grondwater en oppervlaktewater, met gevolgen voor gewassen.
- Lage stromingen tijdens droge periodes leiden tot hogere concentraties van vervuilende stoffen, waardoor dure afvalwaterzuivering nodig is. Tijdens droge en warme perioden kan een bloei van cyanobacteriën in voedselrijk water de waterkwaliteit in gevaar brengen.
Met deze feiten onderstreept het rapport de dringende noodzaak om bestaande EU-wetgeving, met name diverse Europese beleidsmaatregelen op het gebied van klimaat, water en gezondheid, uit te voeren en verder te integreren, en de reeds bestaande oplossingen in alle sectoren en op alle overheidsniveaus uit te rollen om levens te beschermen, nadelige gezondheidsresultaten te voorkomen en het welzijn te vergroten.
Vooruitblikkende overheden?
De Europese Commissie kwam eerder dit jaar onder vuur te liggen door het uitstel (voor onbepaalde tijd) van de publicatie van een Water Resilience Initiative in de vorm van een Commissiemededeling. Van dat initiatief werd verwacht dat het ideeën zou aanreiken om de “water-veerkracht” te verbeteren en als leidraad zou dienen voor het werk van de volgende Commissie. Commissievoorzitter von der Leyen had dit initiatief zelf aangekondigd als onderdeel van de Green Deal maar in februari drukte ze op de pauzeknop…
Gevraagd om commentaar op die non-actie in het licht van de EMA-waarschuwingen, stelde EMA-expert Aleksandra Kazmierczak, tijdens een briefing: “De rol van het EMA is om de best mogelijke kennis te leveren om de activiteiten van de Europese Commissie te ondersteunen en dat is wat we proberen te doen met dit rapport.” Kazmierczak wees op de timing van de publicatie van het rapport - een maand voor de Europese verkiezingen in juni - en voegde eraan toe dat de auteurs hopen dat de aangereikte kennis inderdaad tot actie op het gebied van waterbestendigheid zal leiden. Voorts roepen de auteurs de EU-landen op om klimaatverandering beter te integreren in hun gezondheidsbeleid en om bestaande EU-wetgeving “dringend” en consequenter toe te passen.
Het rapport wijst ook op de verantwoordelijkheid van overheden binnen de lidstaten. Hoewel veel lokale overheden plannen hebben voor klimaatadaptatie, heeft gezondheid “veel minder prioriteit dan op nationaal niveau, vaak vanwege de beperkte bevoegdheden van sub-nationale overheden op dit gebied.
Het subnationale bestuursniveau wordt gezien als het meest geschikte niveau voor de uitvoering van veel aanpassingsmaatregelen, zowel door de EU als door de landen. Gezondheid is momenteel echter geen prioritaire sector voor aanpassingsactiviteiten op lokaal niveau. Tegelijkertijd zijn lokale en regionale overheden vaak verantwoordelijk voor ruimtelijke ordening, huisvesting, waterbeheer en andere gezondheidsbepalende sectoren en zijn ze vertrouwd met de lokale risico's en kwetsbaarheden van de bevolking. Daarom moeten besluitvormers op subnationaal niveau dringend bewust gemaakt worden van de gezondheidsrisico's. Daarin is het voorzien van de juiste technische kennis en financiële middelen noodzakelijk om de focus van het toepassingsgebied van klimaatadaptatie op gezondheid te richten.
Meer in senTRAL:
Bronnen:
- European Environment Agency
- European Climate and Health Observatory
- The Lancet
- European Environmental Bureau
